Home » Blog » Achtergronden » Wie stemmen er PVV? (Ewoud Butter)

Wie stemmen er PVV? (Ewoud Butter)

In achtergronden door Ewoud Butter op 13-06-2010 | 19:50

De PVV heeft afgelopen woensdag flink gewonnen. In Limburg en Brabant scoorde de partij goed en in delen van de grote steden vind je de grootste concentraties PVV-stemmers. In Amsterdam Nieuw-West (133.000 inwoners) bijvoorbeeld behaalde de PVV 15% van de stemmen.
Even een grove rekensom: er voorzichtig van uitgaande dat vooral autochtonen PVV stemmen (*) en dat autochtonen in Nieuw West ongeveer de helft van het electoraat vormen, heeft waarschijnlijk een kleine 30% van de autochtonen in Nieuw-West PVV gestemd. Vergelijkbare conclusies kun je voor Amsterdam-Noord trekken: in een stadsdeel met 87.000 inwoners, waarvan 55% autochtoon, stemde 21,6% PVV.

Politici, journalisten en opiniepeilers vonden de uitslag verrassend. En dat verbaast mij dan weer. Het 'onbehagen' en het wantrouwen ten opzichte van de gevestigde politiek dat mensen ertoe leidt op de PVV te stemmen, zit diep. Daarnaast is er nog steeds een groep PVV-stemmers die er niet voor uit durft te komen dat ze op de PVV stemmen.

Wie zijn die PVV-stemmers? Hieronder een overzicht van enkele onderzoeken die de afgelopen jaren zijn verschenen.

Multicultureel onbehagen

Aan het eerste onderzoek heb ik zelf meegewerkt, dat betrof een kwalitatief onderzoek dat door stichting Voorbeeld en Cadre vorig jaar is gedaan in opdracht van De Rode Hoed. Belangrijkste conclusies hiervan waren dat zowel onder autochtonen als allochtonen in Amsterdam sprake is van multicultureel onbehagen. Belangrijkste oorzaken voor dit onbehagen zijn negatieve ervaringen met veiligheid en segregatie en het gevoel hier niet tegen beschermd te worden.   
De helft van de onderzochte groep overweegt - indien mogelijk - op de PVV te stemmen. De anderen willen niet stemmen of hebben nog geen keuze gemaakt.

Opvallend was dat typische PVV thema’s als immigratiestop en dubbele nationaliteit de geïnterviewden weinig bezig hielden. Ook was geen van de geïnterviewden a priori tegen multicultureel samenleven zegt; wel hebben de geïnterviewden er negatieve ervaringen mee. Ervaringen met onveiligheid en criminaliteit staan daarbij op nummer één. De meerderheid van de geinterviewden heeft ervaringen met criminaliteit, overlast of grof gedrag van jongeren. Ze hebben ervaring met schelden, bedreiging of geweld door jongeren (o.a. op straat, openbaar vervoer); Marokkaanse jongeren die in groepen opereren worden in dit kader vaak genoemd.

Een tweede punt van onbehagen is de segregatie in woonwijken, onderwijs en het daarmee samenhangende gevoel van buitensluiting. Voor veel onderzochten geldt een sterk veranderde leefsituatie, vooral situaties waarin men zelf een minderheid is geworden in buurten, op het werk of op school. De confrontatie met groepen die zich alleen op de eigen culturele of religieuze gemeenschap richten, die op straat, in de kantine in de eigen taal spreken, verscherpt het gevoel buitengesloten te worden. De allochtonen onder de geinterviewden hebben nog eens extra last van de segregatie binnen de samenleving omdat zij ervaren niet als individu benaderd te worden, maar als lid van een groep. Die beklemming ervaren zij vanuit hun ‘witte’ omgeving als ook vanuit de conservatieve islamitische Amsterdammers.

De (potentiele) PVV-stemmers gaven unaniem als reden om op Wilders te stemmen dat hij ‘de enige is’ die de eerder genoemde problemen benoemt, hoewel hij ook uitspraken doet die zij niet onderschrijven (het verbod op de Koran wordt bijvoorbeeld door geen van de respondenten ondersteund). Ze voelen zich onvoldoende beschermd en gehoord door de traditionele partijen en het is hen niet duidelijk wat er in Amsterdam door de overheid en bestuur gedaan is om de problemen rond veiligheid, segregatie aan te pakken. Het gehele onderzoeksrapport is via de link hieronder te lezen.

Download multicultureel_onbehagen_onderzoeksrapport.pdf

PVV trekt steeds meer hoger opgeleide kiezers

Uit  een onderzoek van 20 februari 2009 van TNS NIPO bleek dat de PVV steeds meer hoger opgeleide kiezers trekt die zich tot de partij voelen aangetrokken vanwege de vrijheid van meningsuiting, die in hun ogen wordt bedreigd door de groeiende islamisering. Zij zien Geert Wilders als de martelaar van het vrije woord. Verder bleek uit het onderzoek van TNS NIPO dat veel van de PVV kiezers (een kwart) 55 plus is. Verder zijn ze meestal man, wonen ze in een (koop-) rijtjeshuis en zijn ze vaak atheïst. In 2006 waren de PVV-stemmers in belangrijke mate ex-LPF-kiezers (31 procent) en ex-VVD (22%). Ook de PvdA was leverancier (8%). Degenen die nu op de PVV zouden stemmen, zijn voor 61 procent nieuw. Zij komen vooral van de VVD (34%) en het CDA (20%). Opvallend is het aantal SP-spijtoptanten (12%). Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2006 was 9 procent van de PVV’ers hoger opgeleid. In 2009 is dat 13 procent, en onder de nieuwe aanwas 16 procent (14 procent hbo, 2 universitair). Ook het inkomen van de gemiddelde PVV-kiezer gaat omhoog. Qua welstandsniveau lijkt die steeds meer op de gemiddelde Nederlander.

‘De Wilders-stemmer normaliseert’, verklaarde Peter Kanne van TNS NIPO.

Die laatste opmerking van Kanne viel niet goed. Zo reageerde Volkskrant-columnist Malou van Hintum op 24 februari:"Niet de Wilders-stemmer normaliseert, maar het wordt steeds normaler om op Wilders te stemmen. En dat is een groot verschil. Als de Wilders-stemmer zou normaliseren, zou dat betekenen dat zijn opvattingen zich meer zouden voegen naar die van het politieke midden. Nu het, kennelijk, normaler wordt om op Wilders te stemmen, betekent dat precies het omgekeerde: het politieke midden verschuift naar rechts. (..) Een woord als ‘normaliseren’ gebruiken voor een partij die verdeeldheid zaait, die honderdduizenden burgers stigmatiseert en die andersdenkenden de mond wil snoeren en wegjagen, is op zijn zachtst gezegd eigenaardig – of de aanhang van zo’n partij nou groeit of niet. Al heeft de PVV straks honderd zetels in het parlement, dan betekent dat nog niet dat Wilders’ ideeën normaal zijn. Aantallen legitimeren geen opvattingen. Ze geven gewicht aan politieke macht, maar niet aan morele waarden."

PVV zegt wat velen denken

Op 23 februari 2009 geeft Paul Schnabel in een gesprek met Groen en Kranenberg een reactie op het TNS NIPO rapport. ‘Sinds 2000 zien we dat de zorg om het vrije woord sterk toeneemt’, zegt hij. De vrije meningsuiting was volgens hem altijd al belangrijk, maar het gevoel dat die bedreigd wordt is veel sterker geworden sinds de moord op Fortuyn en Van Gogh en de dreigementen (vanwege zijn uitlatingen over de islam) tegen Geert Wilders. Wilders wordt vervolgd wegens haatzaaien en discriminatie, tegelijkertijd wil hij zelf de Koran verbieden en radicale predikers de toegang tot Nederland ontzeggen. Dat is geen paradox volgens Schnabel. ‘Het gaat uiteindelijk niet om dé vrijheid van meningsuiting, maar om ónze vrijheid van meningsuiting. Het idee is onverdraaglijk dat mensen die niet van hier komen eventjes zullen bepalen dat ik niet mag zeggen wat ik wil.'  Schnabel: ‘Uiteindelijk gaat het om de vraag: van wie is dit land? Het is een machtsvraag. Wie buigt voor wie? We willen ons niets laten vertellen door types van buiten. Zij moeten zich aanpassen aan onze regels.’ Dat de PVV-stemmer ‘normaliseert’, zoals Peter Kanne van TNS NIPO in de Volkskrant stelde, ziet Schnabel anders. ‘Dat gedachtengoed was nooit een marginaal verschijnsel. Een belangrijk deel van de Nederlanders, ook hoger opgeleiden, vond altijd al wat Wilders hardop zegt. Maar het was niet netjes daarmee naar buiten te komen.’   

Nieuwe PVV-aanhang komt van VVD

Tot slot reageerden TNS NIPO onderzoekers Peter Kanne en Tim de Beer in de Volkskrant. Ze wijzen erop dat ze al in oktober 2004 een profiel maakten van de potentiële Wilders-stemmer. Ze schreven toen: ‘De lijst-Wilders lijkt draagvlak te hebben onder alle lagen van de bevolking. Het profiel van de Wilders-aanhang wijkt niet in grote mate af van de Nederlandse populatie. De potentiële Wilders-stemmer heeft een ander profiel dan de mensen die in 2002 LPF stemden, deze bevonden zich meer in de lagere sociale regionen.’ De PVV-stemmer leek bij de Kamerverkiezingen van 2006  wél sterk op de LPF-stemmer uit 2002: veelal laag of middelbaar opgeleid, en uit de lagere sociale klassen. Nu is dat anders, omdat Wilders zich het  thema ‘vrijheid van meningsuiting’ heeft toegeëigend, Opnieuw neemt het aandeel hoger opgeleiden binnen de PVV-achterban toe, hoewel het aandeel nog altijd lager ligt dan het nationale gemiddelde.

De nieuwe PVV'ers zijn 'prestatiegericht’ en ‘ambitieus’, en tot hen behoren veel (kleine) ondernemers en VVD-stemmers. Nu stemt 5 tot 15 procent van de kiezers op de PVV, maar uit de onderzoeken van Kanne en De Beer blijkt dat zo’n 40 procent van de Nederlanders hem bij veel kwesties steunt, gedoogt, of zich door de PVV gehoord voelt. Deze mensen zullen echt niet allemaal op de PVV stemmen, maar de PVV verwoordt wat velen denken. De onderzoekers concluderen: "In die zin lijkt Wilders in de voetsporen van Fortuyn te treden. Beiden zeiden wat velen dachten, en hun aanhangers laten zich niet ompraten door ze te vertellen dat ze ‘abnormale’ ideeën hebben. Voorspelbare uitlatingen over hoe ‘abject’ Wilders’ ideeën zijn, zullen de kloof tussen de ‘politiek correcten’ en de PVV-achterban alleen maar verdiepen."

PVV'er is hedonistisch en behoudend
Op 16 april 2009  kwam het actualiteitenprogramma Netwerk met een onderzoek naar buiten naar de PVV-achterban. Dit maal uitgevoerd door Motivaction. Het onderzoek focuste zich meer op de interesses van de PVV-stemmer. En hieruit bleek toch dat de PVV-stemmer overwegend laagopgeleid is - 41% volgde een mbo als hoogste opleiding- vooral man is en behoudend georiënteerd. 
Maar de PVV’er blijkt ook hedonistisch aangelegd. Hij wil graag uitbundig leven en in het middelpunt van de belangstelling staan. De PVV’er is  gek op André Hazes, boerenkool met worst en het café om de hoek. Hij houdt van actie (paintball bijvoorbeeld) en spanning. Hij is ontevreden met de wereld, maar niet met zijn eigen leven. Hij heeft weinig vertrouwen in de overheid, trekt zich weinig aan van het oordeel van anderen en bekritiseert anderen eerder. Tegelijkertijd schuwt hij niet het gebruik van een leugentje om een probleem op te lossen (33% tegen 18% van niet PVV-stemmers) en maakt hij ook eerder misbruik van iemands vertrouwen dan de niet PVV’er . 
De PVV-stemmer is voorstander van law and order en accepteert het gebruik van geweld eerder dan de niet PVV-stemmer. Toch houdt hij houdt zich vaker niet aan de regels: 41% antwoordt ja op de vraag ‘voor de spanning doe ik soms dingen die tegen de regels zijn’ (tegen 19% van de niet PVV-stemmers).
De focus op het lichamelijke, het materiële,  actie en spanning valt op in dit onderzoek, maar ook dat hij daar dus eigenlijk niet tegen kan. Want de PVV’er  wordt sneller nerveus dan de niet PVV ‘er.

Te veel buitenlanders
Tv-programma Nova presenteerde op 27 augustus 2009 het derde onderzoek naar de  motivatie van de PVV-stemmer. Synovate deed het onderzoek. De PVV-stemmer kwam naar voren als iemand die weinig vertrouwen heeft in de politiek (graaicultuur, zakkenvullers), hij maakt zich druk om criminaliteit en over de te lage straffen. Deze drie punten komen ook in het NRC-onderzoek naar voren. 
De PVV'er waardeert het dat de PVV opkomt voor de  vrijheid van meningsuiting. Maar de top 3 waarom erop de PVV gestemd wordt is 1. omdat er te veel buitenlanders zijn (33%), 2. de criminaliteit niet goed aangepakt wordt ( 22%) en 3. omdat de PVV kritisch staat tegenover de islam (19%). 

De PVV-aanhang is het over het algemeen eens met de ideeën van Wilders. De stemkeuze op de PVV wordt mede bepaald door het weinige vertrouwen in de CDA-PvdA-CU regering. PVV- aanhangers hebben niet alleen een negatievere attitude ten opzichte van allochtonen, ze geven ook vaker negatieve ervaringen met deze groep aan.

PVV-stemmer niet onder de indruk van verwijten gevestigde partijen aan Wilders

Veel van de verwijten die de gevestigde partijen aan de PVV van Geert Wilders maken, zijn voor de PVV-stemmers geen reden om voor een andere partij te kiezen. Dat blijkt uit een peiling van Maurice de Hond.
Het antwoord van Wilders stemmers op veel gehoorde ‘ vooroordelen’:

1.    Wilders heeft geen oplossingen voor de problemen die hij aansnijdt.
•    Uit onderzoek van De Hond blijkt dat slechts 8% van de PVV-kiezers meent dat Wilders geen oplossingen biedt voor de problemen die hij aansnijdt.
•    Van de potentiële PVV-stemmers meent 43% dat hij geen oplossingen aandraagt.
•    Een overgrote meerderheid van de PVV-stemmers (90%) en van de potentiële PVV-stemmers (58%) vinden dat PvdA, CDA, VVD en D66 de oorzaak zijn voor de problemen.
•    Van de PVV stemmers verwacht 97% niet dat de gevestigde partijen wel een oplossing hebben voor de problemen die Wilders aansnijdt.
•    Van de potentiele PVV-stemmers heeft 89% geen vertrouwen in Pvda, CDA, VVD en D66.

2.     Wilders zaait angst
•    een meerderheid van de kiezers op andere partijen (ruim 70%) vindt dat Wilders angst zaait.
•    Dit geldt niet voor de kiezers van de PVV: 7% van hen vindt dat Wilders angst zaait en 18% van de potentiele PVV-stemmers. 
•    En de kiezers (99%) en potentiele kiezers op de PVV (96%) zijn het eens met de stelling dat Wilders de problemen benoemt die andere partijen ontkennen;

3.     De feiten van Wilders kloppen niet.
•    Slechts 4% van de PVV-stemmers denkt dat de feiten van Wilders niet kloppen en 30% van de potentiële PVV-stemmers gelooft Wilders niet helemaal.
•    Van de overige kiezers denkt 83% dat de verhalen van Wilders niet met feiten zijn onderbouwd.

4.         PVV-ers krijgen het verwijt dat ze populisten zijn. Ze beloven veel maar kunnen niets
waarmaken.
•    kiezers van de PVV vinden juist dat PvdA en CDA veel beloven en het niet waarmaken; zij denken dat Wilders het wel kan waarmaken.
De Hond heeft alle respondenten enkele stellingen voorgelegd die door een ruime meerderheid van hen wordt gesteund:
•    Het is goed dat Wilders zaken aankaart, die andere partijen niet aankaarten (67% van de kiezers)
•    Kiezers die op Wilders stemmen hebben oprechte zorgen over de gang van zaken in Nederland (63%)
•    De bestuurlijke elite verwijdert zich steeds verder van de zorgen van de burgers (70%)

PVV-stemmers op het internet
Wilders heeft een angstige achterban
Janny Groen en Annieke Kranenberg schreven in de Volkskrant van 20 februari 2009 een artikel getiteld Wilders heeft een angstige achterban. Het artikel was gebaseerd op interviews met mensen die advocaat Gerard Spong een (boze?) mail stuurden nadat, nadat het  gerechtshof in Amsterdam eind januari had beslist dat Wilders moet worden vervolgd wegens zijn anti-islamitische uitlatingen. Groen en Kranenberg schreven onder andere:

•    De vijftien personen bestonden uit bewoners uit achterstandswijken, ondernemers, academici, voormalige PvdA- en VVD-stemmers, atheïsten en een nieuwe categorie PVV-kiezers: de vrijheid van meningsuitingadepten.
•    Wat hen bindt, is de angst voor de islamisering, de roep om een harder optreden tegen criminelen van buitenlandse afkomst en een diepgeworteld wantrouwen jegens de gevestigde partijen. Door de groeiende invloed van de islam moeten Nederlandse burgers steeds meer vrijheden inleveren, zo klinkt het keer op keer.
•    Vrijwel iedereen onderschrijft Wilders’ oproep om Marokkaanse criminelen terug te sturen naar hun moederland. Geen cent mag er meer worden besteed aan ‘dat tuig’ en ook niet aan multiculturele projecten. Allen vinden dat Wilders de Koran moet kunnen vergelijken met Mein Kampf, hoewel een Koran-verbod   de meesten te vergaat.
•    Eensgezind ervaren ze dat Wilders en zijn achterban worden gestigmatiseerd. 


Groen en Kranenberg geven bij hun artikel een overzicht van anti-islamitische sites waarop veel PVV-stemmers zijn te vinden, maar ook aanhangers van andere partijen. De lijst is beperkt en valt met gemak met enkele tientallen sites uit te breiden, te beginnen met de sites van Elsevier, De Telegraaf, GeenStijl en Spitsnieuws. De volgende sites worden door Groen en Kranenberg genoemd: Dutch Faith Freedom,  Eurabie, Jihad Watch ,Het Vrije Volk ,de weblogs van Afshin Ellian, Hans Jansen en de fansite van Ayaan Hirsi Ali zijn  populair, net als de monologen van de Brit Pat Condell, die religie bekritiseert - in het bijzonder de islam - en het regelmatig opneemt voor Wilders: www.youtube.com/patcond

Angst voor de islam

Ter aanvulling op het TNS NIPO onderzoek en het artikel van Groen en Kranenberg: Op het Vrije Volk van Duns Ouray hebben ze eind vorig jaar een enquete gehouden onder ruim 1000 bezoekers. De uitslag geeft een aardig beeld van de opvattingen van de bezoekers van de site, overigens niet per definitie allen PVV-stemmers.

•    Op de vraag of de islam recht van bestaan heeft in Nederland, zolang zij zich houdt aan alle wetten en regels, antwoordt 11% van de respondenten volmondig 'ja' en antwoordt 36% 'nee, onder geen enkel beding'. 16% vindt dat het kan wanneer bepaalde wetten en regels worden aangescherpt en 36% vindt dat de Islam in Nederland een plaats heeft wanneer openlijk afstand wordt gedaan van alle haatdragende geschriften.
•    Tweederde van de respondenten heeft er geen enkel vertrouwen in dat het uiteindelijk goed komt met de islam in Nederland en een kleine 30% heeft daar ernstige twijfels over.
•    Bijna de helft vindt dat de Koran als geschrift gewoon is toegestaan, een kwart wil dan wel dat moslims openlijk afstand nemen van bepaalde passages en de rest vindt dat de Koran wordt verboden.
•    Ruim tweederde van de respondenten denken dat moslims een verborgen agenda hebben en Nederland uiteindelijk willen onderwerpen. Een kwart is er niet gerust op dat die verborgen agenda er niet is en 5% vindt een verborgen agenda flauwekul.
•    Vier procent heeft geen problemen met het dragen van hoofddoekjes, 32% vindt het goed wanneer hoofddoekjes in de privé-sfeer zijn toegestaan, zolang het maar niet in (zichtbare) overheidsfuncties gebeurt, 27% wil het dragen van hoofddoekjes actief ontmoedigen en 36% wil de doekjes verbieden.
•    Bebaarde en gehoofddoekte moslims in reclame zijn voor de meeste HVV bezoekers een gruwel. Voor 60% is het onacceptabel, 29% vindt dat het ontmoedigd zou moeten worden en 12 % heeft er geen probleem mee.
•    Driekwart van de HVV bezoekers vindt dat de bouw van moskeeën aan banden moet worden gelegd, geen moskee meer erbij, 21% wil de bouw van moskeeen ontmoedigen en 6% vindt het prima wanneer er nieuwe moskeeen bij zouden komen.
•    Gezinshereniging zou moeilijker moeten worden gemaakt voor iedereen. Dat vindt de helft van de respondenten, 45% vindt dat het vooral moeilijk gemaakt zou moeten worden voor mensen uit islamitische landen en 4% heeft er geen enkele moeite mee.
•    Driekwart van de HVV bezoekers is bang dat islamitisch terrorisme verder zal intensiveren en  misschien wel zal uitmonden in een mondiale oorlog. 22% verwacht dat het altijd wel zal blijven bestaan en 2% denkt dat het een tijdelijk fenomeen is.
•    Tot slot vindt een kleine driekwart van de respondenten dat dubbele nationaliteiten uit den boze zijn. 21 % vindt het selectief toelaatbaar en voor 5% is het geen enkel probleem.


Tot zover.

Ewoud Butter. dit blog is ook op het weblog van Ewoud verschenen

(*) bij de Europese verkiezingen vorig jaar stemde volgens Motivaction 1% van de allochtonen op de PVV

Zie ook:

Zowel autochtonen als allochtonen kennen multicultureel onbehagen

Amsterdam dreigt zijn tolerante ziel te verliezen

PVV-stemmer verdient een betere partij

ZRapport over radicalisering, orthodoxie en polarisatie

Amsterdam dreigt zijn tolerante ziel te verliezen

ACB Kenniscentrum organiseert bijeenkomst over multiculturel onbehagen

Meer over #tk2010, ewoud butter, onderzoek, pvv, verkiezingen.

Reacties