Home » Blog » Opinie » Mevrouw Schippers, neem bij een Vrijheidscoalitie niet cultuur, maar mensenrechten als referentiepunt

Mevrouw Schippers, neem bij een Vrijheidscoalitie niet cultuur, maar mensenrechten als referentiepunt

In opinie door Ewoud Butter op 22-09-2016 | 11:41

Het culturaliseren van debatten over vrijheid en integratie werkt averechts. In plaats ‘de Nederlandse cultuur’ of ‘onze manier van leven’, kunnen we beter onze grondwet en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens als referentiepunt gebruiken. Dat stelt Ewoud Butter in een open brief aan minister Edith Schippers.

Beste mevrouw Edith Schippers,


Er was deze week veel aandacht voor uw HJ-Schoo lezing waarin u de aandacht vroeg voor 'de vrijheid'. Een mooi en belangrijk onderwerp. U kreeg veel complimenten voor uw lezing, onder andere omdat uw verhaal "genuanceerder was dan de gemiddelde speech die we tegenwoordig uit Den Haag horen".

Zelf was ik gecharmeerd van de aandacht die u besteedde aan de emancipatie van vrouwen. Er was ooit een CDA-minister die beweerde dat deze emancipatie bijna voltooid is, maar dat was een vergissing. Zolang vrouwen niet dezelfde beloning krijgen als mannen, zolang huiselijk geweld nog vaak voorkomt, zolang er vrouwen zijn die op allerlei manieren in hun vrijheid worden beknot, is er nog geen aanleiding om tevreden achterover te leunen.

In uw lezing deed u een oproep een brede Vrijheidscoalitie te vormen. Dat klinkt goed, daar wil ik zo aan mee doen! Toch hield ik aan uw speech om meerdere redenen een ongemakkelijk gevoel over. Ik zal proberen dat uit te leggen.

Vrijheid

Laat ik beginnen te benoemen met wat we delen. We hebben allebei dochter(s) die we alle vrijheid van de wereld toewensen. Ik heb er twee. Ik ben natuurlijk niet helemaal objectief, maar het zijn echt twee ontzettend slimme, grappige, mooie en stoere meiden. Allebei flink eigenwijze pubers. Dat is soms lastig, we discussiëren wat af bij ons thuis, maar ik ben ook apetrots wanneer ze bewust hun eigen keuzes maken, ook als die totaal anders zijn dan de keuzes die ik zou maken. Ze zijn hard op weg autonome, onafhankelijke vrouwen te worden.

Ik hoop dat ze in alle vrijheid kunnen blijven ontdekken wie ze zijn. Ik hoop dat ze kunnen worden wat ze willen, dat ze kunnen vrijen met wie ze willen, dat ze zich kunnen kleden zoals ze willen en dat ze kunnen zeggen wat ze willen – ook wanneer hun keuzes of hun meningen voor anderen misschien aanstootgevend zijn.
Een beetje ongemak kan een groot cadeau zijn, een kleine ruzie kan voor meer nabijheid zorgen. In een divers samengestelde samenleving als de onze is het onvermijdelijk dat het soms flink knettert.  

Ik hoop ook dat mijn dochters over het empathische vermogen zullen blijven beschikken om de vrijheid die ze voor zichzelf opeisen, ook aan anderen te gunnen. Nog mooier is het wanneer ze, in de geest van Voltaire, voor de vrijheid zullen knokken van de mensen met wie ze het niet eens zijn.

Vrijheid zou zo onbeperkt mogelijk moeten zijn, maar toch zijn er grenzen: de grens van de individuele vrijheid wordt overschreden wanneer de vrijheid van anderen wordt beperkt.

Vrijheid is niet eerlijk verdeeld. Heb je geld en macht, dan heb je al snel meer mogelijkheden. Ben je man, hetero en zonder lichamelijke beperkingen, dan heb je ook meer vrijheid. Ben je een witte man, zoals ik, dan zul je in Nederland bijvoorbeeld zelden zo maar worden aangehouden door de politie. Als ik een kleurtje had gehad, had ik minder vrijheid gehad. Nu heb ik een privilege. 

Ik hoop dat mijn dochters zich zullen inspannen voor de vrijheid van mensen met minder privileges. De vrijheid van mensen met minder geld, de vrijheid van de eenlingen, de dwarsliggers, de 'onaangepasten', de buitenstaanders, de vrijheid van de mensen die 'anders' zijn. Want ja, wat is anders en wie bepaalt dat?

Wat betreft de vrijheden die verdedigd moeten worden zijn we het grotendeels met elkaar eens. Maar wanneer u zegt dat de vrijheid van vrouwen, homo’s en transseksuelen voor u het bewijs is dat onze cultuur zo veel beter is dan die van anderen, dan begin ik af te haken. Dan gaat u 'culturaliseren' en daar ben ik allergisch voor. 

Culturaliseren en cultuurrelativisme

Niet omdat ik een cultuurrelativist zou zijn; dat ben ik niet. Ik geloof niet dat alle culturen gelijkwaardig zijn. Ik vind het vergelijken van culturen wel een nutteloze en glibberige hobby. Ik denk dat het ‘culturaliseren’ van debatten over vrijheid en integratie, zoals Pim Fortuyn, Paul Scheffer en Geert Wilders eerder op hun eigen manier deden of nog doen, niet zal werken. Het sluit mensen eerder uit dan dat het mensen insluit. Ik zal dat proberen uit te leggen.

Allereerst denk ik dat individuele vrijheid altijd de verliezer is wanneer het individu ondergeschikt wordt gemaakt aan een verbeeld collectief als een cultuur. Eigenschappen van een verbeelde cultuur worden dan al snel geplakt op de individuen die daartoe gerekend worden. Er wordt gegeneraliseerd, individuen krijgen de labels van de cultuur, ze worden in het hokje opgesloten van een enkele identiteit, terwijl ze er meerdere hebben. En dat geeft zelden vrijheid.

En waar liggen de grenzen van die cultuur? Wanneer behoort een individu tot een cultuur en wanneer niet? Ligt dat aan de geboortegrond, aan de ouders, het gedrag en opvattingen? Kan iemand die niet in Nederland geboren is toch tot de Nederlandse cultuur behoren en kan een geboren Nederlander er juist weer buiten vallen? Kan de ene helft van een gezin in Nederland onderdeel van de Nederlandse cultuur zijn en de andere helft niet? En, wie bepaalt dat?

Verder heb ik moeite met het culturaliseren omdat omschrijvingen als ‘de Nederlandse cultuur’ of ‘onze manier van leven’ vooral een appèl doen op een gevoel van eenheid, maar weinig concrete handvatten opleveren. Want wat is ‘de Nederlandse cultuur’? De pogingen in de afgelopen decennia om deze cultuur te definiëren hebben tot nu toe weinig tot niets opgeleverd. In de Amsterdamse grachtengordel geven ze daar al snel een heel andere omschrijving van dan op de even Nederlandse Bible-belt. Het is gemakkelijker om een paling uit een emmer snot te halen dan om 'de Nederlandse cultuur' te omschrijven.

Tot slot: als kaaskoppen leven we niet onder een kaasstolp. Onze cultuur verandert doorlopend onder invloed van tal van factoren. U geeft daar zelf een mooi voorbeeld van wanneer u Nederland nu het land van het homohuwelijk noemt. Dat is iets waar we trots op kunnen zijn. Toch was in 1996 de helft van de VVD-fractie, inclusief uw toenmalige partijleider Bolkestein, nog tegen het homohuwelijk, omdat het slecht zou zijn voor onze internationale positie.
En in 2011 stond uw partij ambtenaren toe om het sluiten van een homohuwelijk te weigeren, omdat een deal met nota bene de christenfundamentalisten van de SGP even belangrijker was. Wat u nu als iets elementairs voor Nederland beschouwt, was tot voor kort voor uw partij handelswaar.

Zelfreflectie en het meten met twee maten

Cultuur in de vorm van gestolde tradities en rituelen kan veiligheid en geborgenheid bieden. Maar dat duurt zelden lang. Culturen die zich in vrijheid openstellen voor relativering, voor zelfreflectie en zelfkritiek, zijn culturen die zich zullen blijven ontwikkelen. Dat zijn de culturen waar creativiteit, wetenschap en kunst tot bloei kunnen komen.  

Juist door zelfkritiek en zelfreflectie weten we dat ons liberaal humanistische ideaal van autonomie ook keerzijdes kent als asociaal gedrag, narcisme, onverschilligheid, hufterigheid, zinloze agressie en graaigedrag. Door zelfkritiek en zelfreflectie weten we, of zouden we in ieder geval kunnen weten, dat onze eigen Nederlandse geschiedenis niet alleen een jubelverhaal is, maar ook vele bijzonder duistere kanten kent die tot enige nederigheid dwingen.

Wanneer we onze cultuur en waarheden in beton gieten, wanneer we ons vermogen verliezen om te relativeren en zelfkritisch te zijn, worden we dogmatisch, gaan we ons superieur voelen, komt racisme nabij en leren we niets meer.

Dan zien we nog wel de splinter in het oog van een ander, maar niet meer de balk in ons eigen oog. Dan worden bijvoorbeeld onze woorden over de rechten van vrouwen en homo’s hol, wanneer we tegelijkertijd innig samenwerken met een regime als dat in Saoedi-Arabië. Dan worden we ongeloofwaardig wanneer we van iedere Turkse Nederlander eisen over een Armeense genocide te spreken in plaats van een Armeense kwestie, maar zelf hardnekkig in onze geschiedenisboekjes een koloniale oorlog ‘politionele acties’ blijven noemen.

Uitsluiten

Culturen definiëren gebeurt vaak door die cultuur af te zetten tegen een andere cultuur. Vraag inwoners van een willekeurig dorp waarin zij verschillen van de bewoners van een naburig dorp en je krijgt al snel varianten op ‘Wij’ zijn goed en ‘de Anderen’ zijn slecht. Hoe meer we op elkaar lijken, hoe meer we geobsedeerd kunnen zijn door de verschillen. Het 'narcisme van het kleine verschil' noemde Freud dit.

U kiest in uw verhaal voor ‘de islam’ in allerlei verschijningsvormen, als tegenpool van onze Nederlandse cultuur. U geeft onze cultuur inhoud door deze af te zetten tegen die van een ander. U stapt daarmee, ondanks enkele pogingen in uw verhaal tot nuancering, in Samuel Huntington’s frame van een Clash of Civilizations. Geert Wilders en de islamitische extremisten hanteren een vergelijkbaar frame.

De problemen die u opsomt zijn van verschillende orde, maar stuk voor stuk reëel. Toch leidt de tegenstelling die u suggereert tussen enerzijds onze superieure Nederlandse cultuur en anderzijds moslims al snel tot een enorme generalisering waarbij de 1 miljoen Nederlandse moslims een monolitisch blok gaan vormen en waarbij geen oog meer is voor de enorme diversiteit aan zowel stromingen binnen de islam als aan de etnische herkomst van Nederlandse moslims.

Welke verklaring geeft u bijvoorbeeld voor het gegeven dat er relatief veel bekeerlingen onder Syriëgangers zitten? Het gaat om Nederlandse kinderen die hier zijn geboren in christelijke of atheïstische gezinnen. Waar heeft onze 'superieure cultuur' hier gefaald?

Ja, er zijn te veel extremistische moslims die onze vrijheid bedreigen en er zijn ook Nederlandse orthodoxe moslims die de bewegingsvrijheid van vooral andere moslims, vaak vrouwen en homo’s, beperken. Daarin zijn ze overigens niet bepaald uniek. Er zijn ook veel Nederlandse niet-moslims die moeite met de vrijheid van een ander hebben. 

Insluiten

Maar gelukkig zijn er veel meer moslims (mannen, vrouwen, gelovige en seculiere moslims, jongeren en ouderen, hetero’s en homo’s) die ongeveer hetzelfde over vrijheid denken als u en ik. Ik ken er vele en u vast ook.

Dat zijn geen tegenstanders. Het zijn medestanders in de strijd voor het behoud van vrijheid. Het zijn bovendien Nederlanders, die moslim zijn, maar daarnaast vele andere identiteiten hebben en net zo goed onderdeel zijn van de Nederlandse cultuur als u en ik.

Vrijheid 2

Deze Nederlanders hebben met vrijheidsbeperkingen te maken die u en ik niet kennen. Als ze bijvoorbeeld Mohammed of Fatima heten, maken ze veel minder kans op een baan dan wanneer ze Ewoud of Edith heten. Als ze een hoofddoek dragen, maken ze niet alleen meer kans gediscrimineerd te worden, maar hebben ze ook sneller te maken met agressief of discriminerend gedrag. De daders zijn meestal vertegenwoordigers van wat u als de betere cultuur beschouwt.

U schrijft terecht: "Wij kunnen niet verwachten dat mensen bij ons willen horen, als wij mensen vervolgens buitensluiten."  Ik hoop dat uw partij hier nu echt een vervolg aan wil geven dat verder gaat dan het advies aan slachtoffers om zich in te vechten. Discriminatie is een sluimerend gif. Pak de daders aan. Geef werkgevers die veroordeeld zijn vanwege discriminatie bijvoorbeeld geen overheidsopdrachten meer.
Wanneer u van nieuwkomers verwacht dat ze zich aan onze regels houden, handhaaf die regels dan ook.

Consequent

U stelt voor een beweging als Hizb ut-Tahrir  nauwlettend en hinderlijk in de gaten te houden. "En als zij zich ook maar een millimeter buiten de grenzen van onze rechtstaat begeven, bijvoorbeeld als zij jongeren leren om Nederland te haten, dan zullen ze daarvan de gevolgen ondervinden", zegt u.

Ik wil u vragen consequent te zijn.
Afgelopen weekend bleek uit een peiling van I&O research dat 22% van de Nederlanders het voorstel van de PVV steunt om moskeeën te gaan sluiten en dat 10% van de Nederlanders voor het ongelijk behandelen van moslims is. Over de grenzen van de rechtsstaat gesproken.

In de Tweede Kamer worden deze vrijheidsbeperkende standpunten vooral vertegenwoordigd door de PVV. Deze partij wil, zo bleek gisteren, de politie langs de deuren sturen om Korans in beslag te nemen.

Ik wil u vragen ieder die de rechtsstaat bedreigt op een vergelijkbare wijze te behandelen en verwacht van u dat u net zo duidelijk stelling neemt tegen de PVV als tegen Hizb Ut Tahrir. Maar, dat doet u niet. Tot mijn verbazing houdt u echter de deur naar samenwerking met de PVV nadrukkelijk open.

Tot slot: kies mensenrechten als referentiepunt

U wil een vrijheidscoalitie vormen. Prima. Maar wanneer u tegelijkertijd uw strijd voor vrijheid culturaliseert, zullen tegenstellingen en polarisatie alleen maar worden gevoed en wordt de individuele vrijheid niet veel groter.

Laten we mensen niet beoordelen op grond van hun vermeende lidmaatschap van een superieure of inferieure cultuur. Beter is mensen te beoordelen op hun daden.

Laten we vrijheid niet terugbrengen tot ‘de vrijheid om een kroket uit de muur te trekken en veel te lang op terrasjes te zitten’ zoals de fractievoorzitter van de VVD gekscherend tijdens de Algemene Beschouwingen deed. Nou ben ik dol op kroketten en terrasjes, maar ik vind onze grondwet en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens  toch iets betere referentiepunten voor de strijd voor vrijheid.

Geef uw collega Hennis van Defensie de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in haar handtas mee voordat ze de volgende keer naar een wapenbeurs in de Golfstaten gaat om wapens te verkopen. U wil dat er geen geld meer uit Saoedi-Arabië of Turkije naar moskeeen gaat, maar laten uw collega ministers dan ook aan mensenrechten denken wanneer ze weer handel drijven met deze landen.

En laten we ook kritisch naar ons eigen land kijken. Hier is nog genoeg te doen. Voor vrouwen en LHBTQi’s, maar ook voor asielkinderen, voor jongeren die te maken krijgen met etnisch profileren, voor mensen die te weinig geld hebben voor goede zorg, voor onze privacy, voor daklozen, voor joden en moslims, voor uitgeprocedeerden die niet terug kunnen naar het land van herkomst, voor slachtoffers van vrouwenhandel, voor ouderen en voor al die andere mensen die zich in hun vrijheid beperkt voelen omdat ze terecht of onterecht bang zijn.

Met vriendelijke groeten,

Ewoud Butter

Ewoud Butter is zelfstandig onderzoeker en publiceert over o.a. diversiteitsvraagstukken, emancipatie en radicalisering. Hij is tevens hoofdredacteur van Republiek Allochtonië. 

Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.

Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door een bijdrage over te maken op rekeningnummer NL12INGB0006026026 ten name van de stichting Allochtonenweblog te Amsterdam. Met een donatie van 5 euro zijn we al blij. Meer mag ook!
 

Meer over clash of civilizations, cultuurrelativisme, edith schippers, ewoud butter, integratie, moslims, nationale identiteit, nederlandse identiteit, polarisatie, vrijheid, vrijheid van mening.

Reacties