In memoriam Mustapha Slaby, pionier en verbinder (1942–2025)
In achtergronden door Ewoud Butter op 20-05-2025 | 08:50
Maandag 12 mei is Mustapha Slaby op 83-jarige leeftijd in Marrakech overleden. Deze Marokkaanse Amsterdammer was een van de eerste Marokkaanse arbeidsmigranten in Nederland en een sleutelfiguur in het culturele, religieuze en maatschappelijke leven van de stad. Sinds zijn aankomst op Amsterdam Centraal in september 1966 bleef hij de stad zijn leven lang trouw.
Mustapha begon zijn leven in Nederland met verschillende banen, onder andere bij Albert Heijn, en werkte later als medisch laborant aan de Vrije Universiteit. In de jaren zeventig combineerde Mustapha zijn werk met activiteiten als vrijwilliger in de Marokkaanse gemeenschap. Hij speelde zelf darboeka en richtte samen met Fouad Bennis De Noord-Afrikaanse Muziekgroep op. Zij verzorgden optredens voor Marokkaanse gemeenschappen in Amsterdam en ver daarbuiten. Slaby was in de jaren ’70 ook de drijvende kracht achter de Marokkaanse sociëteit in het Koning Willemshuis in de Egelantiersstraat. Hij maakte er een cultureel centrum van met muziek, dans, theater en ontmoeting.
Ook werd hij actief bij de Al Kabir, de eerste Marokkaanse moskee in Amsterdam en bij Al Maarif in Amsterdam-Oost. Vanuit deze organisaties werkte hij jarenlang actief aan interreligieuze dialoog, waarbij hij putte uit zijn jeugd in Marokko, waar joodse en islamitische families zij aan zij leefden.
(Mustapha Slaby en Mohamed Echarrouti; beeld: Roemer van Oordt)
Roemer van Oordt werkte jarenlang, in verschillende rollen, met Slaby samen.
Hij wordt in de media nogal eens opgevoerd als woordvoerder van Al Maarif en moskee Al Kabir, maar Mustapha was veel meer dan dat. Hij was de rechter- en vaak ook de linkerhand van de voorzitter Mohamed Echarrouti, die in 2022 overleed. Altijd in een op het eerste gezicht dienende rol, maar zeker niet zonder invloed. Ze versterkten elkaar in hun gemeenschappelijke visie dat de maatschappelijke rol van de moskee en het inzetten op verbinding in de Amsterdamse samenleving veel aandacht verdienden, naast de functie als gebedshuis. Kennis maken, leren met en van elkaar en onderwijs waren daarin de spil.
Zowel in de moskee als bij Al Maarif werd door Mohamed en Mustapha veel geïnvesteerd in de kwaliteit van het onderwijs in de eigen taal en cultuur en In Koranles, met veel aandacht voor een goede aansluiting op de lessen die de kinderen kregen op hun school in de buurt.
In de moskee werden ook wekelijks meerdere rondleidingen verzorgd. Iedereen die meer wilde weten over moslims, de islam en de plek van de moskee in de buurt en de stad was welkom. Van politie tot brandweer, van politici tot schoolklassen en van Amerikaanse studenten tot buurtbewoners. Slaby was daarin met andere vrijwilligers, waaronder Najem Oulad Ali een aantal actieve vrouwen, een spin in het web. De moskee ontving bestuurders uit binnen- en buitenland, ontwikkelde met stichting Ibn Khaldoun - de sociaalmaatschappelijke afdeling -educatieve en begeleidende projecten voor jong en oud en werd daarmee bijna een soort multifunctioneel buurthuis, waar van alles samenkwam.
Wat ook echt best opvallend en bijzonder was: de ruimte die er letterlijk en figuurlijk binnen de organisaties was voor vrouwen. Niet alleen de grote gebedsruimte in de moskee, maar vooral ook het gevarieerde aanbod aan activiteiten wat er voor en door vrouwen of vanuit de moskee en Al Maarif werd ontwikkeld en aangeboden. Daar hebben Echarrouti en Slaby een pioniersrol in gehad, die meer opvolging verdient.
Slaby zocht altijd naar bondgenoten en naar overeenkomsten in plaats van verschillen en naar dialoog en gesprek in plaats van hakken in het zand en polarisatie. Een verbinder in de meest brede zin van het woord. Hij speelde ook een belangrijke rol bij ons in het Veiligheidspact tegen Discriminatie. Dat was niet vreemd, omdat hij de kernboodschap omhelsde: je kan heel anders over dingen denken en daar kan je prima en fel met elkaar over debatteren of discussiëren, maar wel met respect, zonder uit te sluiten of te discrimineren en al helemaal door met je poten van elkaar en elkaars bezittingen af te blijven.
Verbinding
Dat Slaby een echte verbinder was, blijkt ook uit herinneringen die Abdou Menebhi en Lody van de Kamp deelden.
Abdou Menebhi, voorzitter van EMCEMO, was in het verleden voorzitter van het KMAN en de Stedelijke Marokkaanse Raad. Hij werkte in die rollen geregeld nauw samen met Slaby. Volgens Menebhi was Slaby altijd op zoek naar verbinding:
In de jaren ’70 kenden we hem als ‘Mustapha Darboeka’ vanwege zijn muzikale optredens, of als ‘Mustapha CNV’ door zijn inzet bij de commissie buitenlanders van de vakbond.
Hij was een echte verbinder, een man van cultuur én van belangenbehartiging. Hij speelde eind jaren ‘80 een belangrijke rol bij de totstandkoming van de Stedelijke Marokkaanse Raad in Amsterdam. Samen met de oprichter van de El Kabir moskee, de in 2022 overleden Mohamed Echarrouti, spande hij zich vanuit de moskeeorganisaties (UMMON) in voor samenwerking met seculiere organisaties zoals het KMAN. ‘Samenwerking met respect voor onderlinge verschillen’ was zijn motto.
Mustapha bleef daarna ook actief op vele fronten: hij zette zich in voor het behoud van onderwijs in eigen taal en cultuur, was betrokken bij activiteiten tegen radicalisering, en maakte zich sterk voor de belangen van zijn gemeenschap. Wij hopen dat er een plek komt waar de herinnering aan Mustapha levend wordt gehouden.
Rabbijn Lody van de Kamp op Linkedin:
Joods Amsterdam verliest een groot vriend. Vanaf zijn komst naar Nederland vanuit Marokko in 1966 tot heel recent toen hij helaas de kracht niet meer had zocht Mustapha altijd de verbinding met onze Joodse gemeenschap zoals hij deze kende van zijn ouderlijk huis, vanuit zijn geboorteland dat hij altijd zo koesterde. Dierbare Mustapha, na een vruchtbaar en zo een zinvol leven rust in vrede.
Van de Kamp wijdde ook zijn column in de Kanttekening aan Mustapha Slaby.
Verhalen vertellen
De laatste jaren vertelde hij met andere voormalige ‘gastarbeiders’ over zijn leven op basisscholen en middelbare scholen. In Trouw vertelde hij waarom hij dat deed: "Ik wil dit verhaal doorgeven voordat mijn generatie er niet meer is. Wij zijn in het verleden naar Nederland gekomen om een nieuw leven op te bouwen, maar jullie zijn de toekomst. Ergens voor mij kan zomaar de nieuwe minister-president zitten."
Volgens Roemer van Oordt kon Mustapha als geen ander vertellen:
Eindeloos. Verhalen over belevenissen in zijn land van herkomst én vooral de stad Amsterdam, waar hij snel heel veel om ging geven. Vertellen tegen wie het maar wilde horen; van piepjong tot stokoud en van welke kleur en smaak dan ook. Iedereen hing aan zijn lippen. Altijd optimistisch, vanuit een positief perspectief, goedlachs en uit een warm en groot hart. Daarom was zijn boosheid en verdriet over het politieke klimaat nu in Nederland en Palestina pijnlijk om te zien. Hij leed er zichtbaar onder. Het was mooi geweest als dat hem bespaard was gebleven.
Burgemeesters
Na zijn overlijden deelden twee burgemeesters hun herinneringen aan Slaby. Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, schreef op Linkedin:
Slaby vervulde meer dan vijftig jaar een belangrijke rol voor onze stad. Hij zette zich eerst in voor arbeidsmigranten uit Marokko en later voor iedere Amsterdammer die dat nodig had. Geliefd bij Marokkaanse en islamitische Amsterdammers en ook daarbuiten werd hij enorm gewaardeerd. Hij was een verbinder die het contact en begrip tussen verschillende gemeenschappen wist te versterken. Ik wens zijn nabestaanden en dierbaren heel veel sterkte met dit verlies.
En Ahmed Marcouch, burgemeester van Arnhem en oud-stadsdeelvoorzitter van Nieuw-West, echreef op Linkedin:
Amsterdam heeft afscheid genomen van een van haar meest toegewijde zonen: Mustapha Slaby. Sinds zijn aankomst op 16 september 1966, was hij een onvermoeibare bruggenbouwer tussen culturen en gemeenschappen. Als woordvoerder van de Stichting Al Maarif en de Al Kabir-moskee, zette hij zich in voor interreligieuze dialoog en maatschappelijke verbinding.
Mustapha’s inzet voor de gemeenschap was onwankelbaar. Hij geloofde in de kracht van ontmoeting en het delen van licht, zoals hij zelf verwoordde: “Het licht waarmee we elkaar kunnen verlichten en wat ons verbindt met elkaar.
Zijn nalatenschap leeft voort in de sterke fundamenten die hij heeft gelegd voor toekomstige generaties. Wij eren zijn leven en werk, en bidden dat zijn ziel rust vindt in vrede. Moge Allah hem genadig zijn en hem belonen voor zijn goede daden.
In het kader van het project Marokkaan in Mokum zal Mustapha Slaby als bijzondere pionier herdacht worden op 4 juni in Amsterdam-Oost. Meer informatie volgt binnenkort op de website marokkaaninmokum.nl.
Als u wilt bijdragen aan de bijeenkomst, kunt u dat laten weten door een mail te sturen naar: emcemo1@gmail.com
Beeld: Roemer van Oordt
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op marokkaainmokum.nl een website van EMCEMO over (de geschiedenis van) Amsterdammers met Marokkaanse roots.
