Het afgelopen jaar schreven de grote kranten meer over 'woke' en minder over racisme
In achtergronden door Ewoud Butter op 19-06-2023 | 10:34
In 2020, het jaar van de Black Lives Matter protesten naar aanleiding van de dood van George Floyd, verschenen in vijf grote Nederlandse kranten (NRC, Telegraaf, Volkskrant, Trouw en AD) een recordaantal berichten waarin de woorden 'racisme' en 'discriminatie' voorkwamen. In de jaren daarna nam dit weer af. Dat gold ook voor het aantal artikelen over 'antisemitisme' en 'moslimhaat' en anti-zwart racisme. Aan deze laatste vorm van racisme wordt door deze vijf kranten amper aandacht besteed.
Er zijn in deze kranten de laatste jaren wel meer artikelen verschenen over 'seksisme 'en 'homofobie'. Dat geldt ook voor het aantal artikelen over 'woke'. In 2021 en 2022 verschenen er meer berichten over woke dan over seksisme, homofobie, antisemitisme, moslimhaat of anti-zwart racisme. Dat blijkt uit een korte inventarisatie van berichten in het krantenarchief van LexisNexis.
Deze inventarisatie was vrij eenvoudig van opzet. Ik heb de zoekfunctie van het grote archief van Nexis gebruikt om per jaar te bekijken hoe vaak enkele begrippen gebruikt werden in vijf landelijke kranten: de Telegraaf, NRC, Volkskrant, Trouw en AD. Ik heb hierbij gekeken naar de begrippen 'discriminatie' en 'racisme' en naar vijf vormen van discriminatie: 'antisemitisme', 'moslimhaat', 'seksisme', 'homofobie' en 'anti-zwart racisme'. Bij deze laatste vijf vormen heb ik ook gekeken naar alternatieve omschrijvingen.
Discriminatie en racisme
Ieder jaar verschijnen ergens tussen de ongeveer 800 (2011) en 1400 (2020) berichten in de vijf kranten waarin het woord 'discriminatie' valt. In 2020, het jaar van de Black Lives Matter protesten naar aanleiding van de dood van George Floyd, verschenen duidelijk de meeste berichten. In vergelijking met recordjaar 2020 was het aantal berichten in 2022 met ongeveer 13% afgenomen.
De meeste artikelen over discriminatie in de gehele periode (2000-2022) verschenen in Trouw, gevolgd door NRC en Volkskrant. In De Telegraaf en het AD verschenen beduidend minder berichten over 'discriminatie'.
Tot en met 2012 verschenen er ongeveer 500 berichten per jaar waarin het woord 'racisme' voorkwam. Vanaf 2013 is er sprake van een duidelijke toename van het aantal berichten over racisme, aanvankelijk vooral dankzij de discussies over Zwarte Piet. Sinds 2018 wordt er in de vijf kranten meer over racisme dan over discriminatie werd geschreven. De berichtgeving over Black Lives Matter, het slavernijverleden en institutioneel racisme zorgde in 2020 voor een piek van ruim 2600 berichten. In de jaren daarna daalde dat met 44% naar 1500 berichten in 2022.
De meeste artikelen over 'racisme' verschenen in de gehele periode in De Volkskrant, gevolgd door NRC en Trouw. In De Telegraaf en het AD verschenen beduidend minder berichten over 'racisme'.
Gronden van discriminatie/racisme
Antisemitisme/ jodenhaat
Van de vier discriminatiegronden die ik heb bekeken is antisemitisme of jodenhaat de vorm van discriminatie die doorgaans het vaakst wordt vermeld. Het gaat om tussen de 200 tot 500 artikelen per jaar waarin antisemitisme en/of jodenhaat aan de orde komen. In 2014 was er sprake van een piekjaar. In dat jaar laaide het conflict tussen Israel en Palestina op met vele doden tot gevolg en waren er in Nederland en daarbuiten veel antisemitische icidenten.
In vergeljiking met 2020 is het aantal berichten over antisemitisme in 2022 met een derde afgenomen. Trouw heeft in de gehele periode de meeste artikelen over antisemitisme/jodenhaat gepubliceerd, op de voet gevolgd door NRC en Volkskrant. De Telegraaf en AD schrijven minder vaak over antisemitisme/jodenhaat.
In 2017 was antisemitisme voor het eerst niet de vorm van discriminatie waaraan de meeste artikelen waren gewijd. Dat was in 2017, net als in 2021 en 2022 seksisme of vrouwenhaat (zie onder).
Seksisme/vrouwenhaat/misogynie
Aan de discriminatiegrond seksisme (inclusief vrouwenhaat, misogynie of discriminatie van vrouwen) worden vooral sinds 2016 meer artikelen gewijd. Het ging in dat jaar onder andere over Donald Trump, vluchtelingen en studentencorpora. In 2017 werd de hashtag #MeToo op social media geintroduceerd en breed gebruikt nadat Hollywood-producent Harvey Weinstein door verschillende vrouwen van seksuele intimidatie was beschuldigd. In de jaren daarna bleef het onderwerp geregeld terugkeren in de kranten. In de laatste twee jaar nam het aantal artikelen over seksisme fors toe. Zeer waarschijnlijk komt dit door een toename van berichtgeving de afgelopen jaren over grensoverschrijdend seksistisch gedrag.
De Volkskrant en NRC hebben in de gehele periode (2000-2022) de meeste artikelen over seksisme gepubliceerd, op ruime afstand gevolgd door Trouw, De Telegraaf en AD.
Homohaat/ homofobie
Ook het aantal berichten over homohaat (inclusief homofobie, discriminatie van homo’s, homodiscriminatie en discriminatie van LHBT’s) is de afgelopen 20 jaar langzaam gestegen tot ongeveer 150 berichten per jaar. De meeste berichten verschenen in 2013 en 2014. De laatste jaren neemt het aantal artikelen over deze vorm van discriminatie licht toe.
In de gehele periode (2000-2022) verschenen de meeste artikelen over homohaat in de Volkskrant, gevolgd door Trouw, NRC, Ad en De Telegraaf.
Moslimhaat/ moslimdiscriminatie/ islamofobie
De kranten zijn vanaf 2004 meer aandacht gaan besteden aan moslimhaat, moslimdiscriminatie of islamofobie. Toch is het een vorm van discriminatie waaraan weinig artikelen worden gewijd. Uitzondering is 2015. In dat jaar was er sprake van een piek. In hetzelfde jaar was er ook sprake van een recordaantal meldingen van moslimdiscirminatie bij de antidiscriminatievoorzieningen. Het was bovendien het jaar waarin de stichting Meld Islamofobie werd opgericht dat aanvankelijk effectief aandacht voor deze vorm van discriminatie vroeg.
Opmerkelijk is dat een deel van de artikelen over 'islamofobie' niet zozeer over discriminatie gaat, maar relatief vaak over het gebruik van het begrip islamofobie (vaak tussen aanhalingstekens geplaatst) zelf. Sinds 2015 is het aantal berichten over moslimdiscirminatie gestaag afgenomen.
In de Volkskrant verschenen de meeste artikelen over moslimhaat/moslimdiscriminatie/islamofobie etc. gevolgd door Trouw, NRC, De Telegraaf en AD.
Anti-zwart racisme / afrofobie / Black Lives Matter
Er was de afgelopen jaren, vooral rond 2020, veel aandacht voor de Black Lives Matterbeweging. Deze beweging werd in de zomer van 2013 door drie zwarte Amerikaanse vrouwen (Alicia Garza, Patrisse Cullors en Opal Tometi) opgericht na de vrijspraak van de agent George Zimmerman voor de moord op de zwarte tiener Trayvon Martin. Black Lives Matter (BLM) groeide in de jaren daarna uit tot een internationale beweging die zich inzet voor burgerrechten en tegen alle vormen van (institutioneel) racisme en geweld tegen zwarte mensen, inclusief politiegeweld en etnisch profileren. Na de dood op 25 mei 2020 van George Floyd vonden wereldwijd, ook in Nederland, protesten plaats. In 2021 verscheen onder andere het Zwart Manifest, een inititaief van individuen en organisaties die anti-zwart racisme tegen willen gaan en Zwarte emancipatie willen bevorderen.
De meeste artikelen over BLM verschenen in 2020. Daarna nam het weer snel af. De aandacht voor BLM heeft amper geleid tot artikelen worden over anti-zwart racisme (of afrofobie of discriminatie van zwarte mensen). Het aantal artikelen waarin deze vorm van discriminatie in de 5 kranten wordt genoemd, komt jaarlijks amper boven de 10.
.png)
Aandacht voor 'woke'
In de debatten over racisme, institutioneel racisme en verschillende vormen van discriminatie valt de laatste jaren steeds vaker het begrip 'woke'.
De zwarte Amerikaanse blueszanger Huddie ‘Lead Belly’ Ledbetter introduceerde dit woord als een oproep aan zwarte mensen om waakzaam te blijven (to stay woke) voor racistisch gedrag. In de jaren zestig had het woord voor Afro-Amerikanen een vergelijkbare betekenis. Later werd het een term die werd gebruikt om het bewustzijn en de gevoeligheid voor sociale en raciale kwesties aan te duiden.
Nadat Black Lives Matter (BLM) wereldwijd racisme op de kaart had gezet, ontstond er vanuit de Verenigde Staten in 2020 een tegenbeweging van mensen die zich af gingen zetten tegen 'woke' of 'wokisme'. Deze anti-woke beweging varieert van mensen die zich storen aan in hun ogen overdreven politieke correctheid of identiteitspolitiek tot aan een (uiterst) rechtsconservatieve tegenbeweging, die niet alleen gericht is tegen BLM, maar keert zich ook tegen diversiteit, gelijkheid, inclusie, transrechten, homoseksualiteit en vrouwen die zelf willen kiezen wat ze met hun eigen lichaam willen doen.
Eén van de voorlieden is de conservatieve Republikeinse presidentskandidaat Ron DeSantis. Hij voerde de afgelopen jaren een 'war on woke’ en diende wetsvoorstellen in die de rechten van lhbti+’ers inperken, die abortus alleen nog in de eerste zes weken van zwangerschap mogelijk maken en die basisscholen verbieden om in de klas aandacht te besteden aan racisme en seksuele oriëntatie.
In 2021 bereikte de discussie over woke ook de Nederlandse kranten. Het gaat sindsdien meestal om artikelen op de opiniepagina's en in veel gevallen over de vraag of woke al dan niet gevaarlijk is. Het antwoord op die vraag blijkt ook in Nederland sterk af te hangen van wat er met 'woke' bedoeld wordt. Voor sommigen gaat woke over emancipatie en de strijd voor sociale rechtvaardigheid en anderen denken bij woke bijvoorbeeld aan genderneutrale toiletten, inclusiebeleid of hypergevoeligheid voor mogelijk kwetsende woorden. Dan zijn er nog scribenten die woke koppelen aan identiteitspolitiek, dwingelandij of cancel culture en weer anderen zien het wokisme als een totalitaire ideologie die een regelrecht gevaar vormt voor de wetenschap, de rechtsstaat of de democratie.
Alle kranten zijn vanaf 2020 veel meer aandacht gaan besteden aan 'woke'. In de Volkskrant verschenen in 2021 de meeste artikelen over woke, maar dat aantal nam in 2022 iets af. In 2022 verschenen de meeste artikelen in NRC, gevolgd door De Telegraaf, de Volkskrant en Trouw. Voorlopige cijfers over 2023 laten zien dat het aantal artikelen met het woord 'woke' in 2023 verder stijgt.
Zoals in de grafiek hieronder te zien is, lag het totaal aantal berichten over woke in de vijf kranten in 2021 en 2022 hoger dan het aantal berichten over de vier discriminatiegronden seksisme, antisemitisme, homofobie en moslimhaat.
Betekenis?
De betekenis van deze cijfers is beperkt. Ze zeggen vooral iets over het aantal artikelen waarin bepaalde begrippen voorkomen in vijf grote Nederlandse kranten en geven een indicatie voor de aandacht die redacties aan een onderwerp geven. Omdat ik geen zicht heb op het totaal aantal artikelen dat in de afzonderlijke kranten verschijnt, is het niet bekend welk aandeel van de berichtgeving wordt besteed aan racisme, (enkele vormen van) discriminatie, BLM en woke.
Wat verder onderzocht zou kunnen worden is hoe er over deze begrippen wordt geschreven. In hoeverre worden bijvoorbeeld vormen van discriminatie geproblematiseerd of juist gebagatelliseerd? Gaat het om nieuwsberichten of opinie-artikelen? Wat is de verhouding tussen binnenlands- en buitenlands nieuws? Wie agenderen deze onderwerpen? In hoeverre vertellen deze cijfers iets over de ervaren omvang van een maatschappelijk probleem? Dat zijn allemaal vragen voor verder onderzoek.
Ewoud Butter is zelfstandig onderzoeker
Vond u dit artikel waardevol?
Als u dit artikel waardeert, dan kunt u dat laten blijken met een (kleine) donatie. Daarmee blijft het mogelijk dit werk onafhankelijk te blijven doen.
Je kunt met iDeal doneren via deze link: https://bunq.me/republiekallochtonie
Meer over anti-zwart racisme, antisemitisme, BLM, discriminatie, homofobie, internetdiscriminatie, moslimhaat, racisme.
